زمینه : گفتوگو
شرق، مسعود کاظمی: همایش «جامعه و پساتحریم» با حضور فعالان مدنی، با موضوع تأثیرات و تبعات توافقات و رفع تحریم‌ها و تأثیر آن بر جامعه ایران برگزار شد. این سمینار از سوی نهادهای جامعه مدنی ایران برای یافتن راهکارهای افزایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی برگزار شد. در این همایش، محمد بحرینیان (رئیس کمیسیون اقتصاد کلان اتاق ایران)، کمال اطهاری (پژوهشگر و استاد دانشگاه)، هادی خانیکی (استاد دانشگاه و پژوهشگر) و سعید لیلاز به بیان نظرات خود و ایراد سخنرانی پرداختند.
***
در ادامه، هادی خانیکی به بیان دیدگاه‌ها و مشکلات جامعه ایران و بایدها و نبایدهای پس از تحریم پرداخت. خانیکی با اشاره به مشکلات اجتماعی جامعه ایران گفت: «ما در ایران با جامعه‌ای مواجه هستیم که دچار اختلالات گفت‌وگویی است. این ناتوانی و اختلال در میزان تأثیرگذاری نهادهای مدنی مشکل ایجاد کرده و تأثیرگذاری آنها را به حداقل رسانده است. ایران راهی جز این ندارد که دولت هم به این گفتوگو تن بدهد و با مردم و نهادهای مدنی از جایگاه برابر به گفتوگو بنشیند». مشاور فرهنگی رئیس دولت اصلاحات با طرح این سؤال که چشم‌انداز جامعه ایران پس از لغو تحریم‌ها چه خواهد بود، گفت: «جامعه ایران در پاسخ به این سؤال با دو رویکرد آشکار روبه‌رو است. با بررسی فضای مجازی و سخنان روزمره بخشی از مردم و لطیفه‌هایی که در همین چند ماه اخیر مشاهده کردیم، درمی‌یابیم که همین طیف از مردم، دوران پساتحریم را دارای آزادی‌های بی‌حد‌و‌مرز اقتصادی پویا همراه با رفاه می‌پندارند. از سویی دیگر، بخشی هم وجود دارند که هر نوع توافقی را ذلت و خواری قلمداد می‌کنند. این دقیقا نشان‌دهنده فقدان گفتوگو و حضور‌نیافتن نهادهای مدنی در بستر جامعه است». خانیکی با انتقاد از خوب و بد مطلقی که بر بعضی مسائل سایه افکنده، تأکید کرد: «جامعه دارای لایه‌های آشکار و پنهان بسیاری است که ما معمولا لایه‌های رویی را می‌بینیم و لایه‌های پنهان، پس از وقوع، تازه کشف می‌شوند. نمونه بارز این موضوع، ماجرای تراژیک مرتضی پاشایی بود که پس از آمار خیره‌کننده شش‌میلیون‌و ٨٠٠ هزار آهنگ پیشواز موبایل با صدای او که توسط مردم انتخاب شده بود، تازه متوجه آن لایه‌های پنهان شدیم. حتی جامعه‌شناسان هم چنین لایه‌های پنهانی را پیش از آشکارسازی از سوی خود، نمی‌بینند». هادی خانیکی با بیان اینکه اگر می‌خواهیم رفع تحریم‌ها تأثیرات مثبتی بر جامعه داشته باشد، چند نیاز در جامعه ایران احساس می‌شود، ادامه داد: « نیاز اول ما بالا‌بردن نشاط اجتماعی به قصد تبدیل افراد نظاره‌گر به کنشگر است. درحال‌حاضر بخش کوچکی از جامعه در حال ابراز نظر و عمل‌گرا هستند و باقی نظاره‌گرند. باید این نسبت کاملا تغییر کند. نیاز دیگر ما این است که رسانه‌ها سقف مطالبات مردم را افزایش ندهند. زمانی که ابزار برآورده‌شدن آن مطالبات موجود نباشد، باعث سرخوردگی مردم می‌شود. نیاز بعدی ما ضرورت شفاف‌سازی در حوزه اقتصادی است. مردم حق دارند و باید بدانند در چه موقعیت اقتصادی از حوزه خرد تا کلان هستیم. مورد بعدی، بازگشت به حوزه عمومی است. درحال‌حاضر، موقعیت جامعه مدنی، مطلوب نیست. نهادها و جامعه مدنی حضور ندارند و جای آن را رسانه‌ها و فضاهای مجازی اشغال کرده است. اکنون در شرایطی هستیم که برخی فکر می‌کنند با یک لایک یا کلیک در حال انجام کنش خاصی هستند. ما چاره‌ای غیر از این نداریم که نهادهای مدنی و واقعی را تقویت کنیم. از سوی دیگر باید فضای سیاسی را ترمیم کنیم و به تقویت فرایند گفت‌وگوی ملی در عرصه عمومی بپردازیم. هرگز نمی‌توان با حذف نخبگان، امور کشور را پیش برد. مشارکت حداکثری و تقویت آشتی ملی از راهبردهای کلیدی دوران پساتحریم است». خانیکی با پیشنهاد اینکه می‌توان از الگوی مذاکرات هسته‌ای برای سیاست داخلی بهره برد ادامه داد: «ما در سیاست خارجی، و به طور خاص در مذاکرات اتمی، با استفاده از دیپلمات‌های کارکشته و خبره و دارا‌بودن دیپلماسی مشخص و قوی، در حال پیشبرد اهداف خود هستیم، چرا نباید همین الگو را در داخل دنبال کنیم؟
زمانی که با دشمنان خارجی پای میز مذاکره می‌نشینیم، باید همین راهبرد را در داخل پی بگیریم». خانیکی با تأکید بر اینکه جامعه ایران اکنون با مسائلی بسیار متفاوت نسبت به گذاشته روبه‌رو است، گفت: «اولویت اول مشکلات ما اکنون و در دوران پس‌از‌تحریم، معضلات اجتماعی است. با توجه به حجم مسائل و مشکلات موجود، رفع تحریم شرط لازم برای رفع مشکلات است و نه شرط کافی».
